De Van-Dijk-‘Kop Hieps!-Het komt in orde’-fietsroute

Deze mooie fietsroute door Doetinchem en omstreken brengt het rijke verleden van dominee Van Dijk en zijn Ruimzicht naar voren. De route start bij Ruimzicht, gaat via de Kruisberg richting Zelhem langs een viertal zondagsschoolgebouwtjes, en komt terug in Doetinchem langs het Van Dijkhuis, de oude kapel en het graf van Van Dijk, om weer te eindigen bij Ruimzicht.

Start: Villa Ruimzicht, Ruimzichtlaan 150 Doetinchem

Op 26 november 1868 wordt het gebouw Ruimzicht feestelijk ingewijd. Hier begint wat Van Dijk voor ogen staat. Om de hervormde kerk aan een ander soort dominees te helpen, start Van Dijk een soort internaat waar jongens, die uit een milieu komen dat een academische studie niet kan bekostigen, worden opgeleid voor de universiteit. Hij mikt op de moeilijkste leeftijdsgroep, die onder de achttien. De jongens zullen gevoed en gekleed worden en in staat gesteld de Latijnse school te bezoeken (al gauw, mede door zijn inzet, een gymnasium. Eigenlijk is het stadje veel te klein voor zijn zo’n school). Hij wil ze onder zijn leiding hebben, ze geestelijk een levensvorm geven, opdat ze innerlijk toegerust naar de universiteit kunnen. Hij woonde zelf niet op Ruimzicht, maar liet de leiding over aan Ruimzichtenaren die al aan de universiteit studeerden (en in Ruimzicht studentenhuizen woonden) en bij toerbeurt terug kwamen om als hoofdmentor te waken over de Ruimzichtenaren. Er was vrijheid voor de Ruimzichtenaren om een plek te zoeken in de door richtingen verdeelde hervormde kerk. Echter niet in hun studietempo: dat hield hij precies in de gaten. (zie: Prof. Dr. O.J. de Jong, Ruimzicht Reünie-uitgave, maart 1983)

Nu is Villa Ruimzicht een restaurant-hotel, maar er is nog veel terug te vinden van het oude Ruimzicht. Men vertelt er trots over het internaat en er hangen ook foto’s vanuit die tijd. Vraag er gerust naar.

De fietstocht start dus hier en voert via de Kruisberg langs een aantal oude zondagsschoolgebouwtjes. Van Dijk vond het de beste methode dat de leerlingen zelf de Bijbel leerden doorgeven in zondagsschoolwerk in de buurt en in het internaat zelf.

“In 1890 waren er negen zondagsscholen in de regio Doetinchem, alle gesticht door ds. Van Dijk, die samen de afdeling Doetinchem der Nederlandse Zondagsschool-Vereniging vormden, vanaf 1894 genaamd “Josia”. Josia had in 1934 11 zondagsscholen met 17 klassen en ongeveer 500 leerlingen. Aanvankelijk kwamen de kinderen bij elkaar in boerenkeukens. Daar gaven de kwekelingen van Ruimzicht les op zondagmorgen.” (Frits Schultheiss, artikel op het internet ‘zondagsscholen rondom Zelhem)

Ga vanaf Ruimzicht rechtsaf naar de Kruisbergweg.

Volg fietsroute 91.

We rijden langs de voormalige jeugdgevangenis en het latere rijksopvoedingsgesticht De Kruisberg. In zijn beroemde jongensboek (zo heette dat vroeger) Willem Roda, uit 1889, vertelt Eli Heimans, hoe de hoofdpersoon Willem die op de Kruisberg zit, twee jongens van Ruimzicht ontmoet. Willem loopt met de andere jongens, door blauwe kiel en grijze muts herkenbaar als jongens van het opvoedingsgesticht, langs de tuin van Ruimzicht op weg naar de stad. De twee Ruimzichtenaren zitten op het hek en één van hen roept spottend: “omnes vagabundi!” (“allemaal landlopers”). “Willem, die zijn Latijn niet geheel vergeten was, hoorde dat en zei, toen hij de jongens passeerde: “Non omnes, collegae mei, nimium ne crede colore!” (Niet allen, waarde collega’s, schijn bedriegt vaak). De twee zijn onder de indruk en besluiten om Willem te ontmoeten en roepen hem na: “Cras!” (morgen) ten teken dat ze hem morgen willen ontmoeten.

We laten de Kruisberg achter ons en rijden naar het knooppunt om daar verder te gaan naar punt 37. Volg fietsroute 37. Volg fietsroute 03.

Bij ‘De Witte Uil’ op de Wassinkbrinkweg gaat u even links af. Na ca. 30 meter ziet u aan uw linkerhand het eerste zondagsschooltje.

Zondagsschool ‘Wassinkbrink’ aan de Enkweg.

De zondagsschool is in 1916 bij fam. Eelderink op hun boerderij  begonnen. In 1926 is de zondagsschool in boerderij “Croüpin”, Enkweg 5 voortgezet. De zondagsschool vond plaats in de keuken van boerderij “Croüpin”. Hiervoor werden de kokosmatten, die de mooie granieten vloer beschermden, weggehaald en werden de lange banken en het orgel geplaatst. Op het laatst waren in deze ruimte van circa 5×6 m wel 30 kinderen aanwezig. Studenten van “Ruimzicht” te Doetinchem, zoals F.H. Scheffer, Tabe Feenstra en Hans Blankenstein, leidden de zondagsschool. De heer Hebbink vertelt nog de volgende anekdote: er was eens een student die zijn naam niet wilde zeggen voor de groep kinderen met een leeftijd tussen 5 en 15 jaar. Zijn naam was Poepjes! Direct na de oorlog, omstreeks 1947, is in de weide van boerderij “Croüpin” een bestaand schuurtje uitgebreid met een tweede ruimte. Nu konden twee groepen kinderen gehuisvest worden. Bij de bouw is gebruik gemaakt van een raamkozijn uit de in de oorlog bij een bombardement beschadigde Halse kerk. De ruimten werden verwarmd door een kolomkachel.” (Frits Schultheiss)

Keer terug naar fietsroute 03.

Bij de Haitinkweg verlaat u de fietsroute en gaat linksaf de Nieuwsteeg op.

Einde weg: linksaf de Doetinchemseweg op.

Eerste weg: (bij rode paddenstoel) rechts.

Na ca. 600 meter (net voorbij een flauwe bocht naar links) gaat u linksaf de (onverharde) Garvelinkweg op.

Na. ca. 600 meter staat aan uw linkerhand, op nummer 6, het tweede zondagsschooltje.

Het tweede zondagsschooltje

De zondagsschool is gebouwd in 1926. De ds. Van Dijk stichting heeft het schooltje gebouwd. De grond hiervoor heeft de heer Boeyink geschonken. Het schooltje zat in het begin altijd vol, maar later niet meer. De zondagsschoollessen zijn gestopt in 1987/1988. Nu is het een zomerhuisje.

Weg vervolgen

Einde weg, op 5-splitsing, flauwe bocht naar rechts, de Brundsveldweg op. Dit is een klinkerweg, laatste stukje is onverhard.

Na ca. 450 meter: rechtsaf de Stadsedijk op.

Deze weg wordt de Turfweg.

Weg blijven volgen, tot u aan uw rechterkant, op nummer 23, het derde zondagsschooltje ziet.

Zondagsschool in IJzenvoorde

“G.J. (Gerrit) Kemper vertelt het volgende over de zondagsschool: De boeren schonken een stukje land en door middel van collectes werd geld bijeen gebracht voor het bouwen van de zondagsschool. Zo ook bij dit zondagsschooltje. De grond behoorde bij boerderij “Vervelde”. Het werd door de hele buurt gebouwd en was ook van de hele buurt. De heer Kemper heeft als kind op de zondagsschool gezeten. Het schooltje is in de jaren ’30 van de vorige eeuw gebouwd, samen met het zondagsschooltje Elim in Oosselt. Studenten van Ruimzicht leidden het zondagsschooltje.”( (Frits Schultheiss)

Op kruising linksaf: Diepengoorsestraat.

Na. ca. 1 km de Varseveldseweg oversteken en de Krommedijk volgen.

Deze klinkerweg gaat over in een onverhard fietspad; waarna het weer een klinkerweg wordt, die parallel aan de snelweg loopt.

Aan het einde van de weg – net na een bocht links – gaat u rechts af, de Goorstraat op.

Na een flauwe bocht links vindt u aan uw linkerhand het vierde zondagsschooltje.

Zondagsschooltje ‘t Goor

Deze laatste zondagsschool is de enige die door Van Dijk zelf gesticht is. Het schooltje is prachtig gerestaureerd en binnen zien we hoe zo’n lokaal er vroeger heeft uitgezien, compleet met kaart en harmonium.

Rond 1900 gaf Van Dijk opdracht om, op de door grondeigenaar Bulten geschonken grond, het zondagsschooltje ’t Goor te bouwen.

Het gebouwtje is op aanvraag te bezichtigen.

Vervolg de Goorstraat.

Einde weg: linksaf, de Ellegoorsestraat in.

Einde weg: rechtsaf de Rekhemsestraat in.

Bij de Vijverberg gaat u rechtsaf, volg fietsroute 42.

Daarna: volg fietsroute 90, richting Doetinchem.

Aan uw linkerhand ziet u het station.

Vervolgens aan uw rechterhand het gemeentehuis.

Einde weg: rechtsaf, de Raadhuisstraat in.

Aan uw linkerzijde, aan de overkant van de weg ziet u een parkje, ga daar linksaf de Plantsoenstraat in.

Na ca. 300 meter een bocht rechtsom, ga direct links, de Burgemeester Van Nispenstraat in.

Het gymnasium

De Burgemeester van Nispenstraat is helaas ingrijpend verbouwd, want hier stond vroeger het Stedelijk gymnasium waar de Ruimzichtenaren naar school gingen. Het gymnasium stond tegenover het oude postkantoor, nu is er een parkeerplaats gemaakt.

Doetinchem was eigenlijk te klein voor een gymnasium, maar door toedoen van burgemeester Van Nispen en ds. Van Dijk, verkreeg men van het rijk toch toestemming. Het gymnasium werd voor een groot deel gevoed door Ruimzichtleerlingen. De school kreeg in 1904 landelijke bekendheid door een schandaal, waar de dichter Adwaita (Johannes dèr Mouw) bij betrokken was. De school had naast de Ruimzichtenaren ook leerlingen uit het hele land, kinderen van welgestelde families, die bij rector en leraren werden ondergebracht. In de hoop dat zij althans op die manier het gymnasium zullen weten te halen. Een toestand die al spoedig tot verhalen over voortrekkerij en knoeierijen leidt, die de school een slechte naam bezorgen. Dèr Mouw, leraar op deze school, weet hiervan – bijvoorbeeld het inzicht geven in examenopgaven – en werkt er zelfs aan mee. Hij heeft uiterst moderne opvattingen, geeft les volgens de methode Hoogvliet, waarmee hij zijn tijd ver vooruit is, en is de mening toegedaan dat een leerling die rijp blijkt te zijn voor een universitaire studie, best door het eindexamen heen mag worden geholpen.

In 1904 gaat het echter mis tussen hem en rector Schwartz. Dèr Mouw verwijt de rector dat hij alleen rijke leerlingen bevoordeelt. Hij heeft zich het lot van een Ruimzichtleerling, de smid Bulten, aangetrokken. Bulten wil predikant worden, maar is al tweemaal gezakt en een derde keer zou fataal zijn. Het komt tot een heftige woordenwisseling tussen rector en leraar, waarop Dèr Mouw een poging tot zelfmoord doet. Dr. Abraham Kuyper, in die tijd minister van onderwijs,  laat het incident onderzoeken. Het onderzoek leidt tot de berisping van de rector en van Dèr Mouw en de dichter vraagt en verkrijgt eervol ontslag. Hij zal daarna schitterende gedichten schrijven die o.a. werden bewonderd door Ter Braak, Miskotte en Komrij.

‘k ben Brahman, maar we zitten zonder meid.
Ik doe in huis het enige dat ik kan:
‘K gooi mijn vuilwater weg en vul de kan;
Maar ‘k heb geen droogdoek; en ik mors altijd.

Adwaita

De Hooge Stoep

Gelukkig zijn de twee belangrijkste gebouwen, de door van Dijk gebouwde kerk ‘De Kapel’ en de Hooge Stoep (de pastorie van Van Dijk) bewaard gebleven. U vindt ze aan het einde van de straat, naast elkaar.  De Hooge Stoep heet nu toepasselijk: Dijkhuis. Vanaf hier werd er elke avond contact gezocht met Ruimzicht. De hoofdmentor zwaaide dan met zijn lamp naar De Hooge Stoep ten teken dat alles wel was. Op de Hooge Stoep zetelde van Dijk en had hij de regie over Ruimzicht en alles wat daarmee te maken had, zoals de boerderij van Ruimzicht. Eén verhaal, het verhaal van boer Mulder, mag daarbij niet verloren gaan. Hij vertelde dat hij, rond 1890, onverwacht op de Hooge Stoep werd ontboden. Daar kreeg hij er van ds. Van Dijk stevig van langs, want die had gehoord dat Mulder de vorige dag ruzie gemaakt had gemaakt met de Joden, en dat had hij maar te laten, dat was Satanswerk, want de Joden waren het Volk van God!

(aan de linker gevel van de kapel zijn enige bezienswaardige gevelstenen).

Weg vervolgen, op kruispunt, Hofstraat, rechtdoor een smalle straat in Stoomtram volgen tot aan het einde. Rechtsaf: de Loolaan in.

Na ca. 150 meter vindt u aan uw linkerkant de begraafplaats.

De begraafplaats

Ga door de oude poort naar binnen en vrijwel direct aan uw linkerhand vindt u het graf van Dominee Van Dijk. De plaquette op het graf vermeldt zijn sterfdatum: 15 januari 1909. Bij zijn begrafenis stond het hier zwart van de studenten en heel Doetinchem was uitgelopen om hem de laatste eer te bewijzen. En nog steeds weet men in Doetinchem wie Van Dijk is, ook al zijn kapel en pastorie in het bezit van de baptistengemeente, is Ruimzicht een hotel geworden met veertig kamers en ligt er tussen pastorie en internaat een moskee. Toch is Van Dijk niet weg. Wie Villa Ruimzicht opzoekt op het internet komt zijn naam tegen en de weg waaraan het ligt draagt zijn naam: ds. Van Dijkweg.

Keer terug naar de Loolaan en vervolg deze. Aan het einde van de weg naar rechts en u bent terug bij Ruimzicht.

Kop Hieps! Het kwam in orde.

 

Deze route is ook te vinden in de lustrumglossy. Daarin vindt u ook een voucher voor de Ruimzichtlunch bij Hotel Villa Ruimzicht